AUTOMUTILATIE ZELFMUTILATIE ZELFVERWONDING , KERVEN
ZELFBESCHADIGEND GEDRAG BIJ ADOLESCENTEN
(04-05-2009)
Dit artikel werd geschreven in samenwerking met Benedikte Demeester:
Benedikte Demeester
Klinisch psychologe
Brieversweg 121 - 8310 Sint-Kruis
050/ 36 00 39 - GSM 0478/ 33 00 39
WAT is AUTOMUTILATIE: het spectrum van zelfbeschadigend gedrag
De term “opzettelijk zelfbeschadigend gedrag” omvat een spectrum aan gedrag, waarvan de meest ernstige vormen sterk aan suïcide gerelateerd zijn, terwijl de mildere vormen samengaan met andere reacties op emotionele pijn.
- Gemeenschappelijk aan deze gedragingen is dat mensen bij zichzelf schade veroorzaken , zichzelf kwetsen of vergiftigen, telkens met niet-fataal resultaat en dit in een toestand van emotionele beroering.
- Op een aantal dimensies kunnen automutilatie en suïcidepogingen van elkaar onderscheiden worden: automutilatie is vaak repetitief en chronisch, leidt tot meer oppervlakkige wonden en functioneert als spanningsreducerend gedrag. Personen die herhaaldelijk automutileren, vormen echter een risicogroep voor het ontwikkelen van suïcidaal gedrag: ongeveer 10 % van hen pleegt uiteindelijk zelfmoord.
Zelfbeschadigend gedrag is een persoonlijkheidsstoornis en tegelijkertijd een overlevingsmechanisme dat tijdelijk problemen oplost. Meestal is zelfverwonding het resultaat van zeer intense en heftige emoties waarop iemand met geen enkele manier weet om te gaan.
Veel tieners beginnen vaak vanuit een impuls met snijden, maar ze merken wel dat het ontzettend moeilijk is om er nog mee te stoppen. Het geeft hen op één of andere manier een gevoel van opluchting, euforie tot zelfs een soort van roes. Het lichaam produceert dan endorfines die het slachtoffer een goed gevoel geven. Deze endorfines worden door het lichaam vrijgegeven na intense fysieke inspanning, maar ook door een kwetsuur.
STATISTIEKEN over AUTOMUTILATIE
Uit recente studies van de Rijksuniversiteit van Gent blijken de volgende gegevens:
-
Het totaal percentage jongeren dat zichzelf gedurende het voorbij jaar beschadigde in België (Vlaanderen, 7%) is hoog vergeleken met Nederland en Hongarije, en ligt net iets hoger dan het Noorse (6,6%) en het Engelse (6,9 %) percentage.
-
België scoort het meest ongunstige wat jongens betreft.
-
Opvallend is dat zelfbeschadigend bedrag veel meer voorkomt bij meisjes.
-
Automutilatie begint in de meeste gevallen in de pubertijd. Vooral jongeren of jong volwassenen.
-
Twee derde van de jongeren die zichzelf beschadigt doet dit door middel van snijden en krassen (67,3%).
-
Een vierde neemt een overdosis medicijnen/pillen en de rest kiest voor een andere methode (overdosis alcohol, drugs, zichzelf slaan, inslikken voorwerpen…).
-
Voor het snijden/krassen werd vooral een mes, maar ook een glasscherf, schaar, passer, scheermesje en stanleymes gebruikt.
MOTIEVEN van AUTOMUTILATIE
Er zijn vele redenen waarom iemand zichzelf beschadigt maar centraal in deze redenen staat: contact hebben met het gevoel. Dit kan zowel het hebben als het niet hebben van gevoel betreffen. Het kan gaan om heel veel gevoel (het overspoeld worden door) of juist heel weinig (vervreemding van). Daarbij speelt dat mensen geen woorden hebben voor wat ze wel of juist niet voelen, en niet weten hoe hier uiting aan te geven behalve door zichzelf te beschadigen.
Zelfmutilatie is een uiting van psychische pijn, boosheid of verdriet. Meestal heeft het te maken met een traumatische ervaring, die via zelfmutilatie een uitlaatklep vindt.
Bijna alle mensen die zichzelf verwonden hebben ooit zeer pijnlijke of schokkende ervaringen meegemaakt die sterke gevoelens van angst, pijn, schuld, woede of hulpeloosheid hebben opgewekt, zoals bijvoorbeeld: misbruik, verwaarlozing, vernedering of het verliezen van een dierbaar persoon.
Daarbij hadden ze toen ook nog eens het gevoel dat ze met hun problemen nergens naartoe konden, omdat ze niet werden begrepen. Zo komt het dat ze die gebeurtenissen niet hebben kunnen verwerken.
Zelfverwonding is zelden bedoeld om medelijden op te wekken of om anderen te laten schrikken.
Mogelijke redenen voor zelfverwonding:
-
Uiting van woede als reactie op vroeger ondergane feiten.
-
Een soort boete doen of zelfbestraffing voor vroegere gedane zaken die men als zeer erg ervaart.
-
Opvullen van innerlijke leegte, verdrijven van eenzaamheid of angst : geestelijke pijnen verzachten en vervangen door een lichamelijke pijn.
-
Pijn verdragen als teken van macht en controle.
-
Soms is zelfverwonding een vragen (opeisen) van aandacht : “zie hoe ik lijd !”
-
Automutilatie kan op de duur een verslaving worden. De spanning wordt ontladen, er is een zekere euforie vlak na de feiten.
-
Om aandacht af te leiden van de emotionele pijn door het ervaren van lichamelijke pijn.
-
Lichamelijke pijn te willen voelen omdat men geen controle meer heeft over overspoelende gevoelens of verwarring.
-
Zichzelf straffen omdat ze zichzelf als slecht ervaren.
-
Temperen van woede.
-
Weer het gevoel te hebben dat men bestaat, wanneer men zich verdoofd en onecht voelt.
Zo vertellen mensen die zichzelf beschadigden:
-
“ik wilde er van af zijn”
-
“ik wilde dood zijn”
-
“ik had het gevoel uit elkaar te spatten”
Motieven die minder voorkomen zijn:
-
“ik wilde weten of er iemand van me hield”
-
“ik wilde iemand iets betaald zetten”
-
“ik wilde iemand laten zien hoe wanhopig ik was”
-
“ik wilde iemand bang maken”
RISICOGROEPEN voor AUTOMUTILATIE
-
Psychiatrische patiënten: vooral bij borderline persoonlijkheidsstoornis. Ook bij schizofrenie, posttraumatische stressstoornis, depressie, eetstoornis en verslaving.
-
Kinderen in instabiele gezinssituaties, emotionele verwaarlozing, seksueel misbruik, gepest worden, of een combinatie van meerdere factoren
-
Hechtingsgestoorde jongeren met een negatief zelfbeeld, die weinig vertrouwen hebben in zichzelf en in anderen
-
Tieners die -door de druk van de sociale omgeving- een ideaalbeeld nastreven die nooit bereikt kan worden.
-
Tekort aan assertiviteit bij tieners. Ze imiteren vrienden die met zelfbeschadiging bezig zijn. Soms wordt het in groep gedaan en de druk om mee te doen kan enorm zijn. Het meedoen is voor hen ‘cool’ en kan een manier zijn om te ontsnappen aan sociaal pestgedrag door leeftijdsgenoten
-
Verstandelijk gehandicapten
VERSLAVINGSEFFECT van AUTOMUTILATIE
Het snijden gaat de spanning ten gevolge van negatieve emoties wegnemen. De hersenen gaan bij het snijden een kortstondig gevoel van opluchting geven, waarbij de onderliggende emotionele stress (even) wordt vergeten. Wanneer de emotionele spanning zich weer opbouwt, gaan de hersenen snakken naar de ‘verlichting’ door het snijden. Deze gesloten cyclus leidt tot een verslaving en de neiging om te snijden gaat onmogelijk weerstaan kunnen worden.
SYMPTOMEN van AUTOMUTILATIE
-
Gebeurtenissen in het huidig leven , zelfs soms futiliteiten , kunnen leiden tot grote emotionele reacties:
een toename van spanning, rusteloosheid, verwardheid.
- Automutilatie beoogt meestal tot een vermindering van die spanning te komen.
De spanning wordt zo groot dat ze leidt tot een toestand van leegte, depersonalisatie,
‘out of touch’ zijn. Het is op dat moment dat de jongere zichzelf gaat verwonden, zich gaat pijnigen in een
poging de depersonalisatie te stoppen en zich opnieuw reëel te voelen, in touch.
Na de automutilatie is de spanning verdwenen. De gevoelens van boosheid (op zichzelf en anderen), angst, spanning, eenzaamheid, verdriet en schaamte nemen af. De jongere voelt zich beter. De spanning is weg, ze zijn weer in contact met zichzelf. De stemming is gereguleerd. De lichamelijke pijn heeft de aandacht afgeleid van een psychische pijn, die veel erger te verdragen. De dag erna komen de gevoelens van teleurstelling,
beschaamd zijn of zich schuldig voelen terug.
PROGNOSE van AUTOMUTILATIE
Hoe verfijnder de vorm van automutilatie, hoe slechter de prognose.
HOUDING VAN DE OMGEVING tegenover AUTOMUTILATIE
Jongeren die zichzelf beschadigen zenden een signaal uit. Als ouders dit signaal negeren, is het net alsof ze niets hebben ontvangen. Hierdoor zullen jongeren bevestigd worden in hun negatief zelfbeeld waardoor de zelfverwonding toeneemt. De beste manier is om op dat signaal in te gaan en naar hun problemen te vragen. Ouders moeten hun kind duidelijk maken dat het goed is om over automutilatie te praten en dat het begrepen kan worden. Want zodra een jongere zich gewaardeerd voelt, zal hij of zij zich eerder veilig gaan voelen. Daarnaast is het uiteraard van belang om na te gaan wat de exacte reden is achter de verwonding.
De omgeving dient vooral contact te maken met degene die zich beschadigt. Vanuit dit contact kan men de patiënt ondersteunen om positieve eigenwaarde te ontwikkelen en zichzelf te leren begrijpen, om het contact met zichzelf en anderen te herstellen, en om een bewuste keuze te maken met doorgaan of stoppen met zelfbeschadiging.
Naast praten is het belangrijk dat ouders veel tijd met hun kind doorbrengen. De meeste slachtoffers zullen zich niet verwonden waar anderen bij zijn.
Tips:
-
Zeg hoe je je er erbij voelt en wat je ervan vindt maar begin niet onmiddellijk te preken. Toon begrip voor de situatie maar zeg op een nette manier dat je het er niet mee eens bent. Dialoog aangaan.
- Probeer het vertrouwen te winnen. Dring niet aan bij jongeren die nog niet klaar zijn om hun verhaal te vertellen, geef wel genoeg signalen dat je bereid bent om te luisteren.
- Er voor hen zijn, hen steunen en naar hen luisteren, en hen zeker niet veroordelen. Vooral dat laatste is cruciaal.
- Vraag niet telkens de wonden te laten zien. Vaak willen jongeren niet ontgoochelen en krassen ze dan op andere plekken die je niet meer kan zien.
- Beloof geen geheimhouding, maar overleg met de jongere welke stappen je kan nemen.
- Forceer niets. Respecteer de jongere die niet geforceerd wil worden. Stel daarom geen ultimatums. Je kan iemand niet dwingen te stoppen met zichzelf te verwonden. Ook straffen helpt niet.
- Zorg dat je als “hulpverlener” zelf niet in de knoop geraakt.
- Soms zit je met het gevoel dat je weinig kan doen. Dit klopt jammer genoeg in grote mate. Want als er iets moet gebeuren of veranderen, dan zal het uiteindelijk van de automutilant zelf moeten komen.
- Vermijd het onderwerp niet. Ook al kun je er niet goed mee omspringen. Het zal jou en de persoon zich vrijer doen voelen, in tegenstelling tot het 'zelfverwond-taboe' dat alleen maar spanningen teweegbrengt
- Informeer je over het onderwerp. Surf rond op internet. Geen enkele persoon met automutilatie is gelijk maar hoe meer je erover weet hoe beter je de persoon begrijpt en hoe beter je houding tegenover hem/haar kunt bepalen
- Bespreek de sites van internet indien je merkt dat er veel gesurft wordt naar sites over zelfmultilatie waar zelfmutilatie soms verheerlijkt wordt.
Foute houding:
-
“Het is maar om aandacht te trekken”
-
“Til er niet te zwaar aan, het gaat wel vanzelf over”
BEHANDELING: VOOR DE PATIENT ZELF
Het leren omgaan met zelfbeschadiging is een lange weg, die gekenmerkt wordt door vallen en opstaan. De sleutel ligt in het leren herkennen, erkennen en reguleren van gevoel, zowel in contact met zichzelf als in contact met de ander. Essentieel is hierbij dat iemand zichzelf leert kennen en gaat begrijpen waar het eigen gedrag vandaan komt, maar ook dat iemand zichzelf belangrijk genoeg gaat vinden om goed voor zichzelf te zorgen, dat iemands eigenwaarde toeneemt.
Het stoppen met zelfbeschadiging lukt alleen maar als iemand zelf kiest om hiermee te stoppen en dit kan uitsluitend als iemand alternatieven heeft voor het omgaan met gevoel.
Tips:
- Dagboek: opschrijven wat er in je opkomt als je aan zelfverwonding denkt. En dan eens bepaalde passages in je dagboek herlezen. Of zet bv. het woord 'krassen' in het midden van een wit blad en schrijf errond woorden die ermee in verband staan. Of maak een lijstje en begin elke regel met 'Ik ben iemand die...'
- Serieus nemen en onderzoeken van spanningen; niet meer toegeven aan de neiging deze 'belachelijk, overdreven of onterecht' te vinden.
- Ontspanning: sporten, lichamelijke inspanning leveren en zo spanning ontladen. Creatief bezig zijn.
- Contacten met anderen zoeken, niet om over zware onderwerpen te praten, maar als ontspanning.
- Leren negatieve gevoelens accepteren en hanteren.
- Leren op een adequate manier aandacht of hulp te vragen.
- Leren respect voor jezelf en je lichaam te hebben, en jezelf te waarderen.
- Jezelf graag zien.
- Afleiding zoeken door bijvoorbeeld naar TV gaan kijken, muziek gaan luisteren, computeren. Een boek lezen.
- Naar bed gaan en gaan slapen
- ‘Zelfverwonding uitstellen’ : nog even wachten …. straks.
- Iets gaan eten.
- Steun in je omgeving zoeken zoals contact opnemen met je familie of vrienden, een sms je sturen. Chatten.
- Huisdieren aaien of knuffelen
- Dingen in het huishouden gaan doen zoals opruimen, schoonmaken, tuinieren
BEHANDELING MEDISCH van AUTOMUTILATIE
-
De aangebrachte letsels adequaat verzorgen maar zonder daar overdreven aandacht aan te geven.
- Een goede behandeling na zelfmutilatie bestaat uit het aangaan van een vertrouwensband tussen patiënt en hulpverlener: niet oordelend, empathisch en ondersteunend.
- Het gezamenlijk achterhalen van de achterliggende problemen, het veilig stellen van sociale steun in crisissituaties, behandeling van psychische aandoeningen die ten grondslag liggen aan automutileren en het benadrukken van het belang om goed voor jezelf te zorgen.
- Daarom zijn dwangmaatregelen en gedwongen opname zeker uit ten boze.
- Het is ook zeer belangrijk om het stoppen met zelfverwondend gedrag een belangrijke plaats te geven bij een behandeling.
- Het is belangrijk bij adolescenten niet te snel te psychiatriseren. Een diagnostisch ‘etiket’ op deze leeftijd moet heel omzichtig gebruikt worden.
- Gedragstherapie. Het grootste probleem is echter de coöperatie van de patiënt.
- Medicatie: de combinatie met van medicatie + psychotherapie wordt soms gemakkelijker aanvaard dan psychotherapie alleen. Hier kunnen de SSRI antidepressiva een rol spelen. Ook anxiolytica kunnen helpen de spanningen te verlichten alhoewel men moet opletten voor verslaving.
www.zelfverwonding.net
Vindt u deze pagina interessant? Breng dan ook uw kennissen op de hoogte!
Vindt u deze pagina interessant? Breng dan ook uw kennissen op de hoogte!